Халуун элгэн нутаг

Энэ дууг бид  дахиад лав мянган жил дуулах байх аа. Энгийн үгтэй, хоолой авьяас төдийлөн нэхэхгүй, хөгшиддөггүй, залууддаггүй гагцхүү дуулагч нь "Би  монгол хүн" гэдгээ мэддэг  байхад л болоо. Дээд доод өнгө, зөв буруу хоолойн цаанаас "Цэцгийн шимийг тэтгэсэн Цэн­гэлийн хавар айлчлахад Мөрөн голууд минь  дуугаан дуулж Мөнгөн сарьдаг мишээдэг дээ..." хэмээхэд нээх сайхан ирж яваа цаг, жар­галтайн дэлгэр Монгол нутаг минь, өөдрөг ирээдүй сэтгэл зүрхэнд төсөөлөгдөнө. Бадраа гуай, Намс­райжав гуай хоёр социалист нийг­мийн хатуу хяналттай үед яаж ийгээд үзэл суртлын үг оруулалгүй энэ дууг бүтээж олны хүртээл бол­гож чадсан байдаг. Эх орон ард түмнийхээ нэрийн өмнөөс олимп дэлхийн том тэмцээнд оролцох гэж буй манай үе, үеийн тамирчдын хийморийг сэргээсэн сайхан дуу шүү. 2008 оны зун монгол хүн анх удаа олимпийн аварга болсонд баяр хүргэж талбай дээр олуулаа цуглан "Халуун элгэн нутаг"-аа ёстой нэг дуулах шиг болж билээ.  Уг нь бол "Тамирчны алдар хямд­хан олдоогүй" энэ тэр гээд спортын сайхан дуу байдаг л даа. Хүмүүс яагаад ч юм түүнийг биш үүнийг дуулаад байсан нь сэтгэлд үлджээ.

Зуны урин дулаан цаг дундаа орж "Халуун элгэн нутаг"-аараа аялах иржээ. Магадгүй маргааш ч та замд гарах гэж байж мэднэ. Аялж барахгүй эх оронтой ард түмэн гэвэл бид л байх. Манай эх орон мөн ч уудам дэлгэр шүү. Аавын голомт, андын нутаг, ахан дүүсийн минь амьдран суугаа тоонотууд зуу мянган бээрээр хязгааргүй үргэл­жилнэ. Замд адуу мал багширч, айраг цагаа сэн­гэнэж, хичнээн хол явсан ч яг бидэнтэй адилхан монгол хүмүүс тааралдана. Далай ламын "Жил болгон гэрээсээ гарч очиж үзээгүй шинэ газар нутаг үзэж байвал сайн" гэсэн сургаал бий. Тэгэхээр ямар нэгэн ашиг арилжаа наймаа гэхгүй­гээр зүгээр хөдөө явах нь муу биш байх гэж боддог. Одоо цагт дэлхийн хүмүүс ихэвчлэн олсон хуримт­лалаа аялалд гар­лагаддаг болжээ. Үргэлж хотод амьдарсаар байгаад  залхдаг юм байлгүй дээ. Харин бидний хувьд угаасаа хөл урттай, алба амины ажлаар хөдөө гадаа байнга явдаг болохоор тэр нь аялал болчихдог. Ядаж бен­зинийхээ мөнгийг олохгүй юм бол хаа байсан тийшээ явж яах юм гэж гэдийдэг өрхийн тэргүүн олон бий. Энэ нь бас хоёр талтай. Аялна гээд хэтэрхий их бэлтгэл хийж, амьтан ах дүүд өгөх бэлэг, замдаа идэх юм гэхчилэн зөвхөн тэнэхийн төлөө амьдарсан юм шиг зардал гаргаж залхаадаг. За тэгээд ёс юм шиг үнэтэй архи пиво базааж хотоос гарангуутаа нөгөөдөх рүүгээ дайрц­гаан хаа яваагаа мэдэхээ байтлаа согтуурч урам хугална.

Уг нь аялна гэдэг нь маш энгийн хямдхан амьдрал юм. Зун болохоор манай орноор хаа сай­гүй болчихдог гадаадын золбин жуулчид гэхэд л нэгэн зуны амьд­ралаа өргөж даахаар үүргэвчинд багтаагаад, хармаандаа зуун ам.дол­лартай байна уу, үгүй юу. Тэгэхэд эх орондоо яваа бид юу бэлдэх юм. Манай орон шиг аюул­гүй, тайван нутаг гадуур ховор. Хамгийн том гамшиг бол шумуул л байх. Түүнээс элдэв халдварт өвчин, араатан, дээрэмчин, чөтгөр шулмасгүй. Зун­даа цаг агаарын үзэгдэл түгшүүр­тэй биш.

Арга ядахад орсон айл аяга цай үнэгүй өгнө. Өдөр тутмын иддэг хоол өмсдөг хувцсаа базаагаад, ор дэвсгэрээ баглаад л замд гарчихдаг юм. Хоолоо гэрээсээ авч гарсан тогоо шанаган дээрээ хийж иднэ. Ер нь хоолны асуудлыг онцгойлон бэлдэх нь эрүүл мэндэд муу. Харин ч хөдөө явахдаа сайн өлсөж, бага ид. Зун өлсөж үхсэн тохиолдол бүртгэгдээгүй байна. Усны хувьд бол зарим хүн анхаарахгүй бол тохиромжгүй ус манайд их тааралддаг.

Уучлаарай. Таныг "Халуун элгэн нутаг"-аар явуулах гээд  бай­на л даа.

Одоо машингүй хүн ховор боло­хоор хөнжил гудсаа ачаалаад хаашаа ч хамаагүй явж болно. Ихэнх аймаг сумын зам жижиг тэрэг явах боломжтой. Хөдөөнийхөн "портер"-тэй болсноор жижиг тэрэг­ний зам сайжирсан. Улаанбаатар юм уу суурин газраас алсрах тусам шатахууны үнэ сэм сэмхэн тавь зуун төгрөгөөр нэмэгддэг тул ШТС тааралдах бүрд бакаа дүүргээд байвал хэмнэлттэй шүү. Нэлээд хол нутаг руу хүүхдүүдийн хамт яваа бол хонох газраа нар жар­гахаас өмнө товлох нь зохимжтой. Шөнө оройтож буудаллахаар оршуул­гын газар мэдэлгүй хоно­чихсон тохиолдол ч байдаг. Аяллын чухал үе бол майхан саваа бариад тухлан суух юм. Тэр үеэ харанхуйд тав тухгүй бэлдэх их оройтож бусдыг ядраах дэмий. Зун дөнгөж тав өнгөрөөд гэгээ орж нар манддаг болохоор гүйцэд нойроо авч чадахгүй өдөржин үүрэглэж зам туулах болно. Замын буудал, хоолны газрууд хаа ч ялгаагүй санаанд таарсан үйлчилгээ муу. Хүмүүс дамжсаар байгаад дөжир­чихсөн үнэ өндөр, өөх чихсэн цуйван, гурилтай шөл голдуу. Тэр­ний оронд сумын төвийн дэлгүүр ороод шинэ хонины мах "хил"-ээр нь аваад яваад байхад болчихдог.

Шинэ газар нутаг үзсэн хүн дараа нь дурсгал болгож зураг авах байх. Зургийг өглөө оройны нарнаар авбал гэрэл сүүдэр нь тохирч уран сайхан зурагтай бол­но. Түүх дурсгалын газарт очоод голд нь зогсоод нөгөө үзмэрээ таглачихваа. Хажууд нь бүр холхон зогсож тэр уул, тэр бунхныг, бурхныг бүтнээр нь гаргадаг байх­гүй юу. Санамсаргүй тохиолдлоор ховор агшин, онцгой үйл явдал замд их тааралдах магадлалтай. Үргэлж аппарат хажууд бэлэн байх ёстой. Ихэнх хүмүүс "Энэ ямар сонин юм" гэж хоорондоо яриад явчихдаг ба зураг дарахаа мартчихдаг.

Төв замын дагуу явж байгаа бол замдаа түр үдлэх хэрэг гарна. Тэр тохиолдолд Монголын нөх­цөлд зүлэгтэй, модтой устай аятайхан газар сонгоод дэмий дээ. Биднээс өмнө хэн нэгэн түрүүлж очоод архины шил хагалаад, бие засчихсан байдаг. Өөрсдөө харин иргэнийхээ үүргийг биелүүлж үдлээд явсан газрынхаа хог нов­шийг цэвэрлэж уутлаад хүн амьтантай газарт буулгах бусдыг шаардаж сурвал сайн л юмсан.

Хөдөө явж байгаа хүүхдүүд бөмбөг, дугуй  зэрэг спортын хэрэг­лэл авч явах гээд байдаг. Ачааны нэмэр. Тэртэй, тэргүй хотод байд­гаас илүү хөдөлгөөн хийх боломж гарах тул спортоор тоглох зав гарахгүй.

Манайхан хөдөө гарахаараа тэнд амьдрагсдад "Нутгийн индиан" гэсэн дээрэлхүү ч юм шиг араншинтай болчихдог. Аливаа орон нутаг газарт амьдран суугаа хүнтэй хүндэтгэлтэй хандаж дамаа доош нь хийж хэрхэвч болохгүй. Харахад хормойгоо чирсэн халтар жаал харагдаж болно. Яс үнэндээ чи ч тэрнээс нэг их дээрдээд байх юмгүй адилхан гэдгээ санаж яв.

Хөдөө оччихоод хотын соёлтой хүн болох гэж их хөглөцгөөдөг. Намайг хөдөөний хүн гээд андуур­чихвий гэхээс их айдаг хүмүүс олон. Энэ нь зөвхөн сүүлийн үеийн орос монгол хоёрт тохиолддог гажиг ч гэмээр үзэгдэл. Мөн үүний сацуу мал мэддэг хот хөдөөтэй мундаг хүн болох гээд зангий нь мэдэхгүй моринд чихээ тас хазуулсан тохиолдол бий.

Замд тааралдсан малчин айлтай танилцаад сүү цагаан идээ авсан бол зохих төлбөрийг нь заавал хийгээрэй. Сүүлд хотод гэртээ оруулж хонуулахгүйгээс хойш бусдыг монжоод яах юм. Айлын эзэгтэй нь үүрээс үдшийн бүрий болтол хөдөлмөрлөсөн хөдөлмөрийг хүндэтгэх нь зөв. Манай эх орны хаана ч очсон рашаан сувилал, хүний эрүүл мэндэд хэрэгтэй байгалийн бүтээг­дэхүүн тааралддаг. Тэр болгоныг нутгийн иргэдээс асууж амсаж хүртэж ирвэл их л аятайхан амралт аялал болох юм. Гол ашиг нь ч тэр болов уу.

"Халуун элгэн нутаг"-аараа  аялан туулахад ханашгүй сайхаан. Холын замд машинаа бариад явж байхад ер түгжрэл тааралдахгүй болохоор уур хүрэхгүй. Уурлах бухимдах шалтгаан ард хоцорсон болохоор энд зөвхөн эх орноороо бахархах л үлдэнэ.

Энэ том орон хэнийх ч биш миний гэж бодохоор жинхэнэ эрх чөлөөгөө эдэлж чаддаг юм. Бүгдээрээ аялцгаая.

Ж.ГАНГАА

Монголын тас шувуу Солонгост гаргасан өндөгөө хага цохиод нутаг руугаа нисжээ...

Солонгосын хойгийг зөвхөн эр эм залуучууд маань зориод зогсохгүй Монголын жигүүртэн шувууд хүртэл зорин очиж
тэнд өвөлжөөд хавар нь эх орондоо буцаж ирдэг болсон гэнэ. Энэ нь энгийн нэг маазрал, инээдэм наргиан биш бөгөөд сүүлийн үөд Монголын махчин тас шувууд Солонгосын Кёнгиду, Пажүши хэмээх хоёр мужид намар очиж өвөлжөөд хавар нь Монголдоо буцан ирж үр төлөө гаргаад намар нь ахиад л Солонгосыг зорин нисдэг болоод байгаа аж. Тас шувууд дээрхи хоёр мужийг зорин нисэх болсон нь орон нутгийн шувуу хамгаалах нийгэмлэгийнхний хийж буй ажилтай холбоотой юм байх. Тус ; нийгэмлэг нь тэнд очсон монгол тасыг түүхий махаар таслахгүй тэжээдэг учраас Монголын тас бөөнөөрөө сүрэглэн нисч очсоор сүүлдээ 2500 орчим тас цуглардаг болсон аж. Солонгосууд ч үүнийг зүгээр орхилгүй тэр дор нь овжин ашиглаж "Шувуун бар" хэмээх жуулчны бааз байгуулж аварга том биөтэй зэрлэг махчин шувууг үзэх гэсэн хумуүсийн халаасыг сэгсэрч эхэлсэн байна.

Тас шувууг ойроос харж тэднийг хооллох гэсэн жуулчдын тоо өдрөөс өдөрт өсч байгаа гэсэн мэдээ ч байна. Шувуу хүртэл хоолноос болоод ийнхүү эх нутгаа орхин одож байхад монгол залуучууд маань цалин хөлсөнд нь татагдаад Солонгос руу тэмүүлж элчин сайдын нь яамны үүдэнд өдөржин шөнөжин дугаарлахаас биш яахав. Гэвч Монголын тастай холбоотой нэгэн сонин хэрэг Солонгост гарчээ. Өнгөрсөн гуравдугаар сарын 20-ны өдөр Пажуши муж дахь "Шувуун бар" баазын орчимд нэгэн тас шувуу өндөглөсөн нь шувуу хамгаалах нийгэмлэгийнхний анхаарлыг ихэд татсан байна. Учир нь монгол тас бол зөвхөн Монголдоо л ирж өндөглөдөг атал Солонгост урваж байгаа юм шиг хачин үйл явдал болжээ. Тэнд очсон хоер тасын нэг нь бэртлийн улмаас Монгол руугаа нисч чадахаа больж эр тасын хамт тус төвийн хашаанд үлдсэн юм байна. Тэд 2-р сарын эхнээс үүрээ засч, 3-р сарын 19-ний 11 цаг 20 минутанд 6.6 см өндөр, 9.2 см өргөн, 200 гр жинтэй өндөг гаргажээ.
Гэвч маргааш нь буюу 20-ны өдөр тасын гэр бүлийг харж сонирхохоор жуулчид ихээр цугларах үеэр эр тас өндөгөе шүүрэн авч дээрээс шидэн хагалж орхиод эм шувууныхаа хамт үүрээ орхин эх нутгаа зорин нисч одсон байна. Солонгосын хэвлэлүүд "Эр тас их дуу чимээнд цочирдон санамсаргүй өндөгөө хагалж орхиод явчихлаа" гэж байгаа ч үнэндээ тийм явдал биш болов уу. Угаасаа монгол тас эх орондоо ирж өидөгөө гаргадаг заншилтай гэдгийг дээр дурдсан шүү дээ. Түүнээс гадна хүний сүүдэр тусах төдийд л өндөгөө голдог эмзэг монгол шувуу өндөгийг нь хүмүүс гараараа барьж хэмжиж төөлөөд эхлэхээр голж орхисон нь гарцаагүй.
Монголчууд үүнийг сайн мэддэг учраас шувууны үүрэнд ойртох нь бүү хэл салхиных нь дээгүүр гарахыг ч цээрлэдэг билээ. Хүний нутагт гаргасан өндөгөө бүтнээр нь үлдээж түвдэлгүй хага шидэж орхиод хайлан уйлан ганганасаар эх нутгаа зорьсон тас шувууд өдийд Монголынхоо өргөн уудам нутгийн хаа нэгтээ элин халин нисч яваа нь гарцаагүй. 90-ээд оны эхээр гарч ирсэн яруу найрагч Б.Ичинхорлоогийн "Миний нутгийн тэнгэрт өдөлсөн бүргэд бусдын нутагт ясаа тавьдаггүй" гэсэн шүлгийн мөрийг амьдрал дээр бодитой харуулсан ийм нэгэн хачирхалтай үйл явдал Солонгост болж тэдний гайхашийг барсан ажээ. Харийн газар шороон дээр төрүүлсэн өндөгөө хага шидчихээд нутаг руугаа зорин ниссэн энэхүү тас шувууны явдал нь эх орноо умартаж буй залууст сургамж болох амьд бодитой дууль мэт санагдаж байгаа юм.
/www.bolod.mn/

Монголчуудын лимбэ үлээх арга ЮНЕСКО-д бүртгэгдлээ

“Монгол лимбэчдийн уртын дуу хөгжимдөх уламжлалт арга-битүү амьсгаа”-ны урлаг нь 2011 онд ЮНЕСКО-гийн Яаралтай хамгаалах шаардлагатай Соёлын биет бус өвийн жагсаалтад бүртгэгдсэн.
ЮНЕСКО-гийн уг жагсаалтад бүртгэгдсэн “Батламж”-ийг Монгол Улс албан ёсоор хүлээн авах ёслолын ажиллагаа ирэх даваа гарагт болох гэж байна.
Нүүдэлчин Монголчуудын өвөг хөгжмийн нэг нь лимбэ юм. Монголчууд лимбийг олон зууны турш өвлөн хөгжүүлэхдээ битүү амьсгаагаар хөгжимдөх өвөрмөц, давтагдашгүй арга барилыг буй болгосон нь монголчуудын уламжлалт сэтгэлгээ, уртын дуу, уужим тал нутагтай холбоотой. Битүү амьсгаа нь дорно дахины гүн ухааны эш онол дахь арга, билгийн шүтэлцээ, “мөнхдөх хийгээд тасархайтах” үйл явцын салшгүй нэгдлийг нотлон харуулж буй нэгэн жишээ болно.

Битүү амьсгаа гэдэг нь амьсгалын нууц эргэлт юм. Энэ нь амны хөндийдэх хийгээр лимбийг үлээн эгшиглүүлэх явцдаа хамраар зөрүүлэн амьсгаа авч түүнийгээ эргүүлэн гаргах замаар лимбэний эгшиглэгээг тасралтгүй үргэлжлүүлэх онцгой арга чадвар юм. Амьсгаа авах, гаргах дараалсан үйлдэлд зохицсон амьсгалын эрхтэн системийн хэвийн горимыг зориудаар өөрчилж, амьсгаа авах, гаргах хоёр үйлдлийг зэрэгцүүлэн хийж, хийн урсгалын тасралтгүй үргэлжлэх битүү хэлхээ үүсгэж байгаад битүү амьсгааны урлагийн онцлог оршино.

Энэ үйлдэл (цикл) нь байнга давтагдах учраас Цагирган амьсгаа гэнэ. Цагирган битүү амьсгаа нь модон үлээвэр хөгжмөөр  хөгжимдөх арга барил дахь ховор хосгүй үзэгдэл болно. Лимбээр ардын богинын болон уртын дууг тоглох явцад битүү амьсгааг маш цэвэрхэн, эгшгийг гуйвуулахгүйгээр авдаг, гаднаас нь харахад хэдийд хэрхэн амьсгаа авч буйг нь тэр бүр мэдэх аргагүй нууц байдагт битүү амьсгааны ид шид оршино.

Битүү амьсгаагаар лимбэдэх уран чадварыг өмнөх үеэсээ өвлөн XX зуунд буухиалж, XXI зуунтай залгуулахад  нэрт лимбэч Алдарт гавъяат хөгжимчин Л.Цэрэндорж, Л.Маам, МУГЖ М.Дорж нар түүхэн үүрэг гүйцэтгэсэн билээ. Ахмад үеийн лимбэчдийн халааг авсан дунд үеийн төлөөлөл нь лимбэч багш Д.Энхтайван, МУГЖ М.Бадам, Галсантогтох, Ө.Батжаргал нар юм.

Лимбэний битүү амьсгааг төгөлдөр эзэмшсэн эдгээр лимбэчдийн шавийн шавь нар эдүгээ эл уламжлалыг залган авч яваа болно. Битүү амьсгаагаар лимбэдэх ардын уламжлалыг өвлөсөн эдгээр лимбэчдийн тоо эдүгээ гарын арван хуруунд багтахаар цөөн байгаа нь энэ өвийн ирээдүйд сэтгэл түгших шалтгаан болж байна.

 http://zaluu.com/

Эх, хүүгийн муми Чингисийн алтан ургийнх бололтой

Баянхонгор аймгийн Баян-Өндөр сумаас эх хүүхдийн мумиг олжээ. Энэхүү олдвор нь Монголын археологийн шинжлэх ухаан төдийгүй дэлхийд хосгүй ховор тохиолдол болж байгаа юм байна.
Монголын газар нутаг газрын баялгаас гадна дэлхийд хосгүй өв соёлыг халгалж байгаа гэдгийг эрдэмтэд хүлээн зөвшөөрч байгаа. Тиймээс иргэд тухайн орон нутагт байгаа олдвор, баялгийн талаархи эдээллийг эрдэмтдэд өгч байхыг хэлж байгаа.
Түүхийн хосгүй өв соёл, олдвор нь мөнгөөр хэмжишгүй зүйл байдгийг МУИС-ийн археологийн тэнхимийнхэн хэлж байна. Муми хадгалагдаж байсан бунхан дотроос олдсон аяга нь Чингисийн алтан ургийн хүн гэдгийг харуулж байгаа гэдгийг ч хэлж байна.


Ц.Ургамал www.times.mn

Увдист цэцэгс цэцгийн үзэсгэлэн худалдаанаас сурвалжлахад:

Монгол хэлний эргэлзээтэй бичигддэг 700 үгийг нэг мөр болголоо Үргэлжлэл 2

Монгол хэлний эргэлзээтэй бичигддэг 700 үгийг нэг мөр болголоо

Боловсрол, соёл, шинжлэх ухааны яамнаас “Монгол хэлний зөв бичих дүрмийг боловсронгуй болгох мэргэжлийн зөвлөлгөөн”-ийг хэл бичгийн эрдэмтдийн дунд зохион байгуулж кирил бичгийн зөв бичих дүрэм болоод олон хувилбараар бичдэг үгсийг нэг мөр болгон оноон тогтоох асуудлыг хэлэлцжээ..

Түүнчлэн эргэлзээтэй бичигддэг нийт 700 орчим үгэн дээр санал солилцож эцсийн шийдвэрт  хүрсэн байна.

Арьяабалын ариун дагшин орноор ....

"Увдист ертөнц" цэцгийн үзэсгэлэн худалдаа

"Увдист ертөнц" цэцгийн үзэсгэлэн худалдаа 2012 оны 4 дүгээр сарын 20, 21, 22 ны өдрүүдийн 10.00-19.00 цагт МУИС-ийн Экологийн боловсролын төв дээр зохион байгуулагдах тул та бүхнийг өргөнөөр оролцохыг урья. 

Үзэсгэлэн худалдаанд оролцох хүмүүсийн анхааралд

Цэцгүүдэд тавих шалгуур:
1. Өвчтөн хортонд нэрвэгдээгүй сунаагүй буруу гажуу биш, эрүүл зөв ургалттай байх
2. Олон тоогоор ирэх магадлалтай нэг төрлийн цэцгүүдийн тоонд хязгаар тавих \халганай, сүлжгэнэ, зузаахай, шимтэглээ, бальзамин гэхчилэн түгээмэл байдаг нэг төрлийн цэцгийг 3 аас илүүгүйг хүлээж авах\
3. Жижиг үрсэлгээ хүлээж авахгүй.
4. Цэцгийн савнууд цэвэрхэн байх, цэцэг бүр тосгуур тавагтай байх
5. Цэцгүүдийг 4 дүгээр сарын 19 -ний өдөр хүлээн авч дууссан байна. Энэ хугацаанд өгч амжаагүй бол 4 дүгээр сарын 21 -ний өдрийн үдээс хойш хүлээж авах.

6. Худалдах цэцгүүдээс авах шимтгэл 20 хувь байх болно.

Түүнчлэн цэцэг ургамалтай холбоотой бараа бүтээгдэхүүн борлуулах сонирхолтой албан байгууллага, хувь хүмүүстэй хамтран ажиллана. 
Лавлах утас: 99 81 88 21, 95 03 07 47, 99 06 80 49

"Увдист цэцэгсийн ертөнц" ТББ

"Увдист цэцэгсийн ертөнц" клуб

“Монголдоо сайхан аялцгаая” үзэсгэлэн нээгдлээ

Ардчилсан намын дарга Н.Алтанхуяг “Монголдоо сайхан аялцгаая” уриатай үзэсгэлэнгээ өнөөдөр нээлээ. Монгол орны үзэсгэлэнт байгалийг гэрэл зургийн хальснаа буулгасан өвөрмөц бүтээлүүд Соёлын төв өргөөний үзэсгэлэнгийн танхимыг чимээд байна. Нийт 130 гаруй бүтээл тавигдсанаас зарим нь хүү А.Тулгынх нь бүтээл аж. Н.Алтанхуяг даргын хэлснээр бол дунд сургуулийн ахлах ангийн сурагч байх үеэс гэрэл зураг сонирхох болсон. Улмаар 1990-ээд оноос гэрэл зураг авч эхэлжээ. Хоббидоо хөтлөгдсөн тэрбээр Монголынхоо үзэсгэлэнт газруудаар аялал хийх бүрдээ байгалийн өвөрмөц содон “бүтээлүүдийг” гэрэл зургийн хальснаа буулгаж явсан нь өнөөдөр ийнхүү үзэсгэлэн гаргах хэмжээний болж өргөжсөн байна. Харин энэ удаад бүтээлүүдээ олны хүртээл болгож буй нь Монгол хүн Монголдоо сайхан аялал хийх боломжтойн дээр Монголдоо сайхан амьдрах ёстой гэдгийг бүх нийтэд уриалж буй ажээ. Нэг зүйлийг онцолход байгалийн үзэсгэлэнт газруудаар аялал хийхэд стресс тайлагдаж, тэр хэрээр тайвшрал авдаг тухай Н.Алтанхуяг дарга үзэсгэлэнгийнхээ нээлтийн үеэр онцолсон шүү.

“Монголдоо сайхан аялцгаая” уриатай үзэсгэлэн энэ сарын 25-ныг дуустал олны хүртээл болно.

Эрдэнэ зуу хийдийн нууц тайлагдсан уу?

Н. Мөнхгэрэл 7 өдрийн өмнө

Монголчууд газар нутаг болоод түүхийн талаасаа олон бахархах зүйлтэй ард түмэн. Эдгээр газруудын нэг нь Эрдэнэ зуу хийд. Даймин улсын Ванлигийн XIV зуун буюу 1586 оны нохой жилийн тавдутаар сарын 15-нд уг хийд баригдсан гэдэг. Тухайн үед уг хийдийг Очирай хаан захирч байсан бегөөд тэрбээр Чин дарханд захиалга өгөн уг хийдийг бүтээлгэсэн аж. Монголын хаант улсын төв Хархорумын туурин дээр баригдсан тул Эрдэнэ зуу хийд XIII зуунаас өнөөг хүртэлх үеийн Монголын түүхийн бүхий л үед холбоотой ховор түүхийн үнэт өв юм. Олон жилийн турш ард иргэд тэр дундаа эрдэмтдийн анхаарлын төв байсан. Эрдэнэ зуу хийдийг судлах хүн их байсан ч энэхүү хийдийн гол нууц болоод хэрхэн баригдсан нь өнөөг хүртэл тайлагдаагүй одоо ч хүмүүсийн анхаарлыг татдаг. Тиймдээ ч Эрдэнэ зуу хийдийг 2004 онд ЮНЕСКО-гийн дэлхийн соёлын үнэт өвөөр бүртгэсэн юм. Тэр үеэс эхлэн туе хийдийн өнгөрсөн, одоо, ирээдүйг цогц байдлаар судлах Монгол-Японы хамтарсан судалгааны баг, “Эрдэнэ зуу төсөл”-ийг 2009 онд гурван жилийн хугацаатайгаар хэрэгжүүлэхээр гэрээ байгуулсан ба энэ жил дуусч байгаа юм. Тэд энэ хугацаанд Эрдэнэ зуу хийдийн талаар олсон гайхалтай бүх баримтуудыг дэлгэн харуулж ард иргэдтэй өөрсдийн санаа бодлоо хуваалцаж басхүү ажлынхаа үр дүнг харахаар Хархорин хотноо олон улсын эрдэм шинжилгээний хурлыг зохион байгуулах гэж байгаа ажээ. Энэхүү төслийн хүрээнд зөвхөн Монгол. Япон улсын эрдэмтэд бус Орос, Польшийн эрдэмтэд ч мөн хамтран ажилласан байна. Шинжлэх ухааны Нүүдлийн соёл иргэншлийн газрын доктор Д.Отгон хэлэхдээ “Эрдэнэ зуу хийдийн оршин тогтнож байсан үеийн ихэнх нь Манж Чин улсын эрхшээлд байсан. Манж Чин улсын эрхшээлд байхдаа тэр олон сүм хийдүүдийг хэрхэн барьж байгуулсан нь надад үнэхээр сонин байсан. Тиймэс би энэ талаар ганц ч гэсэн юм олж мэдэх гэж их хичээлээ. Үүнийхээ үр дүнд Манж Чин улсын хаан даалгавар өгч цогцпоон бүтээсэн, эсвэл тухайн сүм хийдэд байдаг лам нарын хүсэлтээр энэ хийдийг босгосон байх магадпалтай гэж тогтоолоо. Тэр ч бүү хэл бурхан шашны бүх эд хэрэглэлээ өөрсдийн гараар хийдэг байжээ. Энэ нь Монголчуудын хувьд бурхан шашинг хэрхэн дээдэлдэг байсныг харуулж байгаа юм. Нэг үгээр хэлбэл Эрдэнэ зуу хийдийг судална гэдэг нь Монголын бурхан шашныг судална гэсэн үг. Ер нь Эрдэнэ зуу хийдийг судалснаар Монголын бүх түүхийг судална гэж ойлгож болно. Судалгааны багт 21 эрдэмтэн ажилласан. Тэд энэ хугацаанд хийж судалсан гэх бүх зүйлээ хүмүүст хүргэж энэхүү ажлынхаа үр дүнг харах зорилгоор “Эрдэнэ зуу өнгөрсөн, одоо, ирээдүй” нэртэй эрдэм шинжилгээний бага хурлыг зохион байгуулж байна” хэмээн хэлсэн юм. Эрдэнэ зуу хийдийг судлах багт Японы эрдэмтэд олноороо оролцсон бөгөөд тэдний нэг доктор Такаши Мацукава “Эрдэнэ зуухийдминий хамгийн их сонирхож байсан зүйл. Энэхүү судалгааны багт орж судалгаа хийх нь миний хувьд нэр төрийн хэрэг байсан төдийгүй асар хариуцлагатай үүрэг байсан. Би үүнээс өмнө ч мөн бага сага зүйлийг судалж өөрийн хэмжээнд мэдэж байсан. Монголчуудын хувьд хүлээлт гэж хэлж болох Эрдэнэ зуу хийдийн нууцыг олж мэдэхийг их хичээлээ. Миний хувьд хийдийн гол нууц нь XIV зууны үеийн Юань улсын үеэс бичиж үлдээсэн бичгийн дурсгалд байгаа гэж үзсэн. Мөн XVI XVII зууны үеийн хар бэхийн бичгүүдэд нууц нь байгаа гэдгийг олж мэдсэн. Үүнийгээ эрдэм шинжилгээний бага хурал дээр тайлж хэлэх болно” хэмээсэн юм. Эх сурвалж: “Улаанбааатар таймс”

Монгол Гэрийн гайхамшгаас

 Домогт өгүүлдгээр, Бөртэ Чоно Гоо Маралын удамын Алун Гоо хатны хэвлийг гэрийн тооноор тусах тэнгэрийн гэрэл илбэхэд бүрэлдсэн хүүхэд Чингис хааны тэнгэр язгуурт хуланц гэнэ. Билэг дэмбэрэлийн амьтад Нар шүтэх ёстой ийнхүү уялддагаас монголчуудын гэрээ нар мандах зүг рүү харуулж барьдаг заншил үүссэн гэж үздэг. Гэрийн голд багана байна. Гэрийн баганаар дамжин өвөг дээдсийн сүнстэй холбогддог гэж үздэгээс багана түших, барих ялангуяа алдлахыг цээрлэдэг заншил одоо ч хадгалагдан үлдсэн. Эртний багана эрхэмлэдэг энэ заншил мөн гал тахьдаг ёстой холбоотой. Дэлхий олон оронд чөтгөр шулам, муу муухайг гал л дийлдэг гэсэн үзэл түгээмэл. Монголд ч галыг дээдлэн тахиж ирсэн бөгөөд галын эзнийг амьд гэж тооцдогоос үзүүртэй зүйлээр гал руу чичихийг цээрлэдэг. Гал бузартана гэж хог новшоо гал руу хийдэггүй. Айлд орсон шинэ бэрийг галд мөргүүлж өөриймсүүлнэ. Энэ нь эрт цагт галын дэргэд тахил шүтээн онгоо байрлуулдаг байсны үлдэц юм. Гэр нь манай орны онцлог нүүр царай болдог архитектурын өвөрмөц бүтээл төдийгүй, монголчуудын уламжлалт одон орон судлал, зан заншил, соёлын өвийг өөртөө агуулдаг. Оршин байх хэлбэрүүдийн дотроос хамгийг бөх бат төгс төгөлдөр нь бөмбөрцөг хэлбэр.. Монголчууд мод, малын түүхий эд зэрэг гар дорхи материалаар өөрсдөө гэрээ хийдэг. Гэр яс мод, эсгий бүрээс гэсэн хоёр үндсэн хэсгээс бүтнэ.

Монголчуудын хөх толбо

Монголчуудын хөх толбо арван нас хүрэхэд биеэр эрчим болж тардаг Бичсэн Д.Нямцогт Эртнээс нааш бид “Хөх толбо”-ыг судалж, учир зүйг нь тайлахыг хичээж ирсэн боловч тодорхой үр дүнд хараахан хүрээгүй билээ. Манай дэлхий нарны аймгийн есөн гарагийн гурав дахь гараг нь бөгөөд гүн хөх өнгөтэй, бусад гарагууд нь шар, улаан, саарал, цагаан, хүрэн гэх мэт өнгөтэй байдаг. Дэлхий дээрх олон арьст хүмүүсээс зөвхөн Төв Азийн Монгол туургатан буюу Монгол Улсын иргэд, Орос улсын Буриад, Тува, Халимагийн иргэд, Хятад улс дахь Өвөр Монгол иргэд, Шинжаан, Казакстан дахь Дөрвөн Ойрадын иргэд, Солонгос, Манж, Афганистан, Унгар зэрэг улсын зарим хүмүүст хөх толбо байдаг. /Тус хүмүүс төв Азиас нүүж очсон/ Эдгээр хүмүүс эцэг эхээс мэндлэхдээ л нуруу, бөгс, хондлой дээрээ хөх толботой төрдег. Төв Азийн өндөрлөг хэсэг далайн төвшнөөс 1000 метр, түүнээс дээш өргөгдсөн газар нутагт, мөн антициклон хэмээх хөдөлшгүй тунгалаг хөх цэнхэр агаартай нутагт оршдог. Монголчууд бид хөх өнгийг эрхэмлэдэг. Хөх өнгө нь дорнын гүн ухааны үзэл онолоор эвдэн сүйтгэх болон бүтээн туурвихын бэлэгдэл, тэр эрч хүчийг өгөгч агуу их, далд увдистай гэж хэлцэгдсэн байдаг төдийгүй хүчирхэг болохыг бэлэгдэж байдаг юм. Эх дэлхийг амьд махбод гэж дорнын гүн ухаанд үздэг. Дэлхий үүссэн тухайд, хүчит салхин давхаргын дунд хийн мандал үүсч түүн дээр усан мандал тогтоно.

Дэмчогийн хийд дэлхийн энергийн төв мөн

Дэмчогийн хийд дэлхийн энергийн төв мөн гэдгийг сансраас авсан зураг баталжээ http://resource.news.mn/news/photo/2010/3/f3e7a19db24a8475/6ea805a66bfd79b4big.jpg Өмнөговь аймгийн Ханбогд сумаас 11 км-ийн зайд Дэмчогийн хийд оршдог. Уг хийдэд улааны шашны тэргүүн шүтээн Ловон Бадамжунай бурхныг залан байрлуулсан байдаг билээ. Дэмчогийн хийдийг говийн догшин ноён хутагт Данзанравжаа байгуулж, номын өргөөгөө байгуулж байсан түүхтэй аж. Ноён хутагт 1830 онд 27 насандаа эл нутагт морилон очиж, “Энэ нутаг миний хувьд бууж мордоод өнгөрөх төдий бус амьдралынхаа тодорхой хэсгийг өнгөрөөх ёстой нутаг орон байна” хэмээн айлдсан гэнэ. Учир нь эл нутагт хүний шиднээс илүү газрын шид нь ноёлсон, хүн шүтэж биширч чадвал сайн сайхан бүхнийг хүнд өгч чадах, галав юүлэх, ертөнц мөхөх тэр хэцүү цагт цөөн хэдэн хүний амийг аваад үлдэх ер бусын газар орон байна хэмээн хутагт айлдаж байсан түүхтэй ажээ. Тиймээс ноён хутагт амьдралынхаа 20 гаруй жилийг эл нутагт өнгөрөөж, Дэмчогийн хийд, Эрээтийн хийд, Цагаан толгойн хийд гэсэн гурван холбоо хийд байгуулсан байна. Энэ гурван хийдийг Галбын гурван хийд гэж нэрлэдэг бөгөөд чандманалсан гурван хийдийн нэг Дэмчогийн хийдийг дэлхийн энергийн төв болохыг сансраас авсан газрын зураг ч баталдаг ажээ. Энэ талаар тус хийдийн ажилтан Тунгалаг ярихдаа: -Говийн ноён Хутагт Данзанравжаагийн эргэл мөргөлөө хийж, номын айлтгалаа үйлдсэн энэхүү хийдийг дээрээс харахад вааранд суулгасан цэцгийн хэлбэртэй байгуулсан байдаг. Хийдийн ар талд байрлах бэлэг хадыг ноён хутагт өдрийн турш аравнайлан арц, хүж уугиулан, рашааны дээжээ өргөн өнжсөн гэдэг. Ноён хутагтаас энэ ямар гээч ид шидтэй хад хайрхан байна вэ гэхэд хутагт “Энэ хад цохио нь эр хүнд чадал чансаа, аз жаргалыг бэлэглэх, эм хүнд сайн хань сайхан үр заяах, хүний амьдралын болж бүтэхгүй бүхнийг тэгшлэх заяатай хад юм. Үүнийг бадамлянхуа цэцгээр тахих учиртай” хэмээн айлдсан байдаг. Энэ дагуу 1836 онд Дэмчогийн хийдийг байгуулсан. Цэцгийн найман дэлбээнд найман суварга байгуулсан гэж тайлбарлав. Дэмчогийн хийдэд улааны шашны зан үйлийг илэрхийлэх олон зүйлс байдгийн нэг нь нар буруу тойрох учиртай нэгэн суварга юм. Диваажингийн орны авидын суварга гэх тэрхүү суваргыг нар буруу тойрох тусам ариусдаг нигуртай гэнэ. Хийдийн дотоод засал шүншиг равнайг бурханч лам Г.Пүрэвбат өөрийн шавь нарын хамт бүтээсэн юм байна. Уг хийдийн зүүн өмнөд талд энергийн хад байрлах бөгөөд уг суудалд ноён хутагт сууж номын ширээгээ залж, баясалгал үйлддэг байсан түүхтэй юм. Тэрхүү энергийн суудалд суун туурвисан олон арван бүтээлийн нэг нь “Үлэмжийн чанар” дуу ажээ. Хийдийг энергийн төв хэмээн нэрлэх болсны учрыг тогтоохоор олон эрдэмтэн мэргэд зорин очиж байжээ. 2007 онд ШУА-ийн физикийн хүрээлэнгийн доктор Дашням уг хийдэд очиж энергийн төв цэг болон бүсийг тогтоожээ. Тийн тогтооход хутагтын номын ширээгээ залсан хад энергийн гол төв цэг нь байсан гэнэ. Гол цэгээс 15 км-ийн радиуст энергийн бүс байгааг эрдэмтэд тогтоожээ. Харин сансрын зурагт Дэмчогийн хийдээс тал бүрт 30 км-т хүний биед эерэг нөлөөтэй агаарын хуйлрал байгааг баталжээ. Тиймээс Дэмчогийн хийдийг энергийн төв цэг болгосон байна. Д.Цээпил http://www.news.mn/

Хүн чулууны хонхорт "хүрээ" төвлөрсөн нь

    Хүн чулууны хонхорт Анх хүрээ хотоо өнө мөнхөд суурьшуулахаар нэгэн өвгөн шинжээчээр ахлуулсан баг гаргаж газар шинжүүлэхээр явуулсан гэдэг. Тэд Тамирын бэлчир Тогтохын талд ирэхэд энэ газар Хүрээ хот барихад тохиромжтой газар байна гэхэд өвгөн шинжээч өөрөө үзэн байж болъё гэж хэлээд хэд хоног унаа морьдоо амраах болжээ. Маргааш нь өвгөн шинжээч эртлэн, нар битүү урд уулын орой дээр гарч нар шингэтэл сууж өдрийг барж үдэш ирээд зуун зул хийж тавь гэж бусаддаа хэлчихээд унтаад өгөв гэнэ. Өвгөн маргааш өглөө нь эрт босч нартай уралдан зуун газар зулуудаа асааж зул жаргатал тойрон үзэж, эргэж явсаар үдэш ирээд адууны зуун хөх хомоол түүж бэлтгэх үүрэг өгөөд хооллож аваад унтав гэнэ. Цуг яваа хүмүүс нь ийм сайхан газар хот хүрээ барихад болохгүй юм юу байгаа юм бэ зуун зул зуун газар асааж биднийг өдөржин сахиуллаа. Аягүй бол маргааш зуун хөх хомоол асааж биднийг утаанд суулгах нь өвгөн багш зөнөжээ гэж ярилцан баахан хомоол түүцгээж гэнэ. Өвгөн шинжээч өглөө босон түүсэн хомоолыг нэг бүрчлэн ялган дан хөх хомоолуудыг авч товгор гэсэн зуун газар хомоолоо тавьж тойруулан газар зурж тэмдэглэн сууж гэнэ. Тэр өдөр нь сэвэлзүүр салхитай өдөр байж. Өвгөн шинжээч үдэш ирээд унтаж гэнэ. Маргааш нь шинжээч судар ном дэлгэн, зурж өдөржин суужээ. Орой нь нар шингэж cap гарахын өмнөхөн баруун уулын оройд гарч шөнөжин сууж өглөө ирээд Хоёр тамирын билчэрт Хот баримаар сайхан газар гэлээ ч Ус нутагт нь шилжиж удаан суух бүр Удаан суух бүр Нарны хишиг буурсан Нарийн өвс ургасан нутаг гэлээ ч Зундаа бүгчим халуун Өвөлдөө хүйтэн нутаг байна Урд уулыг нь удаан харах бүр Араг үүрч хүүхдээ хөтөлсөн Гуйлгачин бүсгүйн дүртэй уул байна энд хүрээ хийд баривал алсдаа ядуурна гэж айлджээ. Тэд тэндээсээ явсаар Хүйн мандал дайрч одоогийн Дамбадаржаалин хийдийн байгаа газар ирж улмаар Улаанбаатарын төв хэсэг Туул голын хөндийгөөр явж Хүн чулууны хөшөөтэй тааралдаж өвгөн шинжээч ихэд бэлэгдэж тойрч харж, босч сууснаа энэ хүн чулууны хонхорт хүний мөр тасрах ёсгүй их хөлийн газар баймаар юмсанжээ гэж хэлээд саатан хоногложээ. Тэр хүн чулуу нь одоогийн Гадаад явдлын яамны орчим байсан аж. Өвгөн шинжээч Туул голыг өгсөж уруудаж, цэцэг навч түүж Хүрээг тойрсон дөрвөн уулын оройд гарч хэдэн өдөр саатан шинжсэний эцэст Өвгөн барын ходоод хэлбэртэй энэ хөндий Өлзийтэй сайхан нутаг байна Урд уул нь мөнгөн ембүү хэлбэртэй Номин ногоон хүрэмтэй Урсгал ус нь хадаг мэт Мөнхийн цэнхэр хадган дээр Мөнгөн ембүү тавьсан хэлбэртэй энэ ууланд хулгай тогтохгүй, хүрээ хотын зарлага гарлагын үүд хаасан босго мэт Монголын буян хишиг тогтох уул байна. Энд хот хүрээгээ барьж суурьшвал сайн гэж айлдсан түүхтэй. Ийнхүү Хүн чулууны хонхорт Нийслэл хүрээний суурь тавигдаж өнөөдрийн Улаанбаатар хот цэцэглэн хөгжиж байна. Н.Лхагва

  Н. Мөнхгэрэл 

Монгол бөхийн үүсэл, хөгжил

  Суурин иргэншилд нийтийн биен тамир спортууд хувь хүний амьдралын эх үүсвэр, бизнес, мэрэгжил болж хувирсан учраас олон түмэн түүнийг үзэж харж сэтгэлийн тэжээл авхаас биеэрээ оролцохгүй тул өнөөдрийн хүн төрлөхтөн хөдөлгөөний хомстолд орж, элдэв төрлийн шинэ өвчин эмгэгт ороогдоод байна шүү дээ. Тухайбал монгол бөхөөс чөлөөт, жудо, самбо, сумо зэрэг бөхийн төрлүүд үүссэн. Эсвэл эдгээр бөхийн төрлүүдийн цогц нь монгол бөх . Азрага бие биеийнхээ даланг тас хазсан нь ялдаг учир далангаа хамгаалж цоройж ноцолддог, үүнийг дуурайж сагсан бөмбөг, буур бие биеийн өвдөг тойгыг хаг хазсан нь ялдаг учир өвдөгөө хамгаалж сөгөрч ноцолддог, үүнийг дуурайлгаж хөл бөмбөг, хуц ухарч 2-3 м зайнаас давшиж, газраас метр шахуу хөөрч, чөлөөт уналтын хүчний хуулиар бүх биеийн жин, бүх хүчээ духандаа цуглуулж, бие биеийнхээ духыг хаг мөргөж ялах зорилгоор мөргөлддөг бол ухна хуц шиг ухарч давшиж мөргөлддөг боловч хүчтэй мөргөлдөхгүй, сүр бадруулан хойт хоёр хөл дээрээ эгц дээшээ хүн шиг зогсох боловч буухдаа зөөлөн бууж, мөргөлдөх дүр үзүүлнэ. Хуцны мөргөлдөөний онолоор шатар үүссэн, ухнын мөргөлдөөний онолоор даам үүссэн гэх логик сэтгэгдэл төрж байнаа. Шатар нь эр шинжийг агуулсан буюу маш гүнзгий далд олон хувилбартай бол даам нь эм шинжийг агуулсан буюу ил уран, цөөхөн хувилбартай байдаг.

ХУРД-2012 Цэргийн бодол тоглолтоос

Шагай

Амьтны шаант ясны нарийн үзүүрт орших жижиг цул яс (зарим газар шаа гэдэг). Малын шагайн алц, таа, бөг, цөг гэсэн нэрийг манай ард түмэн хонь, морь, тэмээ, ямаа хэмээн нэрийдэж, үр хүүхдээ малд хайртай болгон хүмүүжүүлэхийн үүднээс шагай зориуд засч тоглоом болгон ашиглаж ирснээ оньсголсон байна.

Шагайн наадмын агуулга, төрөл хэлбэрийг илэрхийлсэн өвөрмөц үгээр монгол хэл баялаг. «Эрхийн чинээ биетэй Эрдэнийн дөрвөн талтай» хэмээн шагайг монгол ардын оньсогонд зүйрлэн өгүүлсэн бий. Шагайн наадам олон төрөл хэлбэртэй.

Тухайлбал: шагай харвах нь нум сумаар харвахын гэрийн сургууль юм. Шагайн таалцахыг тоо бодлогод суралцахын дасгал гэхэд болно.

-Аргай. Гөрөөс, үхэр мэтийн том ан амьтны шагайн нэр (үхрийн аргай).
-Аргалцаг. Төмөрлөгийн зүйлээр цутгаж хийсэн шагай.
- Халцмай. Алц туухайг нь билүүдсэн шагай.
-Туухай. Шагайны морин этгээд
- Цэг. Шагайны гэлрэгэн этгээд тал, бүг цэг няслах.
-Бөг. (бүг) Шагайны түрүүлгэн этгээд, зарим газар хонь, зарим газар ямаа ч гэдэг.
- Сах. Шагай харвах сум, голдуу шагайг нүхэлж тугалга цутгаж хийдэг.
-Шах. Шагай харвахад өөр өөрийн эзэлсэн тэмдэгт шагай.
-Сум тавих:. Сум харвах.
-Сум солих. (тэнэх) Байг онохгүй сум тэнэх.
-Сумаа угаах: Онохгүй алдах.
-Дуг буюу зурхай мөргөх: Урьд харвасан сумны оносон газарт дараа харвасан сум тусахыг.
-Дэвхлэх буюу сэнслэх: Тэмдэгт газраас сум давж тусах.
-Цөхлийтөх: Шагайг хуруугаар хавчиж алд босгон орхих.
-Шагайн тойром: Шагайчид цугларч наадам хийх газар (Энд тамхи татах, алцайж суух зэргийг цээрлэж, багийн ахлагч болон ахмад настанг гүнээ хүндэтгэж, тэдэнд захирагддаг журамтай).
-Шагай засах: Шагайг цэвэрлэж додомдох (мөлжих гэдэггүй).

Шагайн мэргэ
№   Морь   Хонь   Тэмээ   Ямаа               Тайлал
1.      4                                                       Дээд төлөг. Маш сайн
2.                    4                                         Хүссэн бүхэн өлзийтэй
3.                                  4                           Урт удаан өлзийтэй
4.                                               4              Бусдын гарт ужиг
5.      3           1                                          Хурдан ирэх очих
6.      3                          1                           Алсын аянд саадгүй
7.      3                                       1              Тэгш сайн
8.      2           1             1                           Баяртай сайн
9.      2           1                          1              Саадгүй сайн
10.    2                          1           1              Өлзийтэй сайн
11.    2           2                                          Алсын үйлс түргэн бүтнэ
12.    2                          2                           Үйлс бүтэмжтэй боловч тэмцэнэ
13.    2                                        2             Үйлс бүтэмжгүй хөөцөлдөх
14.    1           3                                          Өөрийн тал бат
15.    1                          3                           Урт удаан баяртай
16.    1                                        3             Цагаан хэл амтай
17.    1            1            2                           Үнэнд ойр талд хүсэх
18.    1            2            1                           Эд хүн, хэл ирэх
19.    1                          1            2             Анхны явдалд саадгүй зорино
20.    1            2                          1             Алс хэл сайн талдаа
21.    1                          2            1             Анхны явдал баяртай
22.    1            1            1            1            Тэргүүн төлөг маш сайн
23.                  1             2           1             Үйл бүтэмжтэй зүгээр
24.                  2             2                          Өөрийн талд боловч бэрх
25.                                 2            2            Хэрэг зориг бүтэх нь сайн
26.                  2             1            1            Бүтэмж шийдгүй хөөцөлд
27.                  1             1            2            Бусдын талд бат
28.                  3             1                          Бүтэмж муу
29.                                 1            3            Горьдлого муу
30.                  3                           1            Гадны хүн дийлнэ
31.                  2                           2            Алсуураa саадтай
32.                                  1           3            Үйлс бүтэмж муу

Бүсгүйчүүддээ баярын мэнд хүргье

Бүх Монголынхоо сайхан эмэгтэйчүүд, эхчүүд, бүсгүйчүүд охидууддаа "Олон Улсын Эмэгтэйчүүдийн Баярын Мэнд Хүргээд" амьдралд тань аз жаргал эрүүл энх сайн сайхан бүхнийг хүссэн ерөөе.

Зовлон даах гэж бүсгүй хүн танхил төрдөг юм
Зоргоороо амьдрах гэж бүсгүй хүн гоёмсог төрдөг юм
Зовсон нэгнийгээ жаргаах гэж бүсгүй хүн уяхан төрдөг юм
Зол жаргалтай амьдрах гэж бүсгүй хүн ихэмсэг төрдөг юм

Хар торгон хамжаар

Хар торгон хамжаарийг ээ
Харанхуй шөнөөр шаглаад оёсон юм аа хө
Хаяад явахыг чинь мэдсэн болвол доо хө
Хайран чиг оёод өгсөн арван хуруу нь ээ хө
Ай хө чи мниь явчихаар яах юм бэ хө

Шар торгон хамжаарийг ээ
Сартай шөнөөр шаглаад оёсон өгсөн юм аа
Салаад явахыг чинь мэдсэн болвол доо хө
Хайран чиг оёоод өгсөн арван хуруу нь ээ хө
Ай хө чи минь явчихаар яах юм бэ хө

Бор торгон хамжаарыг нь ээ хө
Бороотой шөнөөр шаглаад оёсон юмаа хө
Буцаад ирэхгүйг чинь мэдсэн бол
Хайран чиг оёод өгсөн арван хуруу нь ээ хө
Ай хө чи минь явчихаар яах юм бэ хө

Мандах нар

Мандаж гардаг наран шингэнэ
Манантайгаа хоёулаа даа хө
Мартагдашгүй гурван жил болсон боловчиг
Мансуурах нойрондоо хоёулаа даа хө

Ургаж гардаг наран шингэнэ
Уулын цаагуур орохнээ дээ хө
Уулзашгүй гурван жил болсон боловчиг
Унтах нойрондоо хоёулаа даа хө

Зүүн хойноос үүлэн гарвал
Зүсэр бороо орохнээ дээ хө
Зүйрлэшгүй гурван жил болсон боловчиг
Зүүд нойрондоо хоёулаа даа хө

Монголчуудын зам мөрийг америкт гаргасан хүн

Юндэн Гөөгөө

Юндэн Гөөгөө
Данагар данагар алхаатайяа хө
Дал мөрөө дарсан гэзэгтейеэ хө
Далай Вангийн Юндэн Гөөгөө
Даанчиг цэвэрхэн төржээ хө

Гунагар гунагар алхаатайяа хө
Гурваар дарсан гэзэгтэйеэ хө
Гунхсан сайхан Юндэн Гөөгөө
Гуниг ч угуй цэвэрхэн төржээ хө



Хүзүүгээр нь жавар орно гээд
Хөвөнтэй дүүдүү хийгээд өгсиймаа хө
Хүнээс илуу хайрлана гээд
Хүдрийн заарыг шингээсиймаа хө

Сэмхэн сэмхэн алхаатайяа хө
Шилээ бүтээсэн гэзэгтэйеэ хө
Шинэхэн Вангийн Юндэн Гөөгөө
Сүртэйчиг сайхан төржээ хө

Энэхэн замбуулинд төрөхдөө
Эр биеийн шинжийг бүрдүүлсиймаа хө
Эцсээ хүртэл ханьлана гээд
Ижилгүй хайраа зориулсиймаа хө

Эрүү цагаан болжмор

Эрүүндээ цагаантай болжмор шувуу нь
Үүрийн шөнөдөө жиргээд байна аа хө
Үйлийн үртэй миний л амраг Үглээд суух нь зэвүүхэн байна аа хө 
Тархиндаа улаантай тахиа шувуу нь
Тавхан жингээр донгодоод байна аа хө
Танхил өссөн миний л амраг
Тавхан үгэндээ танигдаад байна аа хө 
Хөөрхөн дуутай хөхөө шувуу нь
Хөвчийн модонд донгодоод байна аа хө
 Хөөрхий жаалхан миний амрагт
Хөндийрөх сэтгэл төрөөгүй бизээ хө

Монгол тулгатны 100 эрхэм

Монгол тулгатны 100 эрхэм Х.Баттулга /бүтэн/

Хүүхдээ монгол ёсоор хүмүүжүүлье!

“Аяга тавгаа өрж хонуулвал өрөнд орно!” гэж биднийг бага байхад ээж аав минь сургадаг байсан билээ. Ухаант ардын минь эртнээс мөрдөж уламжилж ирсэн энэ мэт хорио цээр нь зүгээр ч нэг мухар сүсэг төдий байсангүй.


Харин хүүхдэд багаас нь “болох”, “болохгүй”-г мэдүүлэх, тэднийг осол гэмтлээс сэргийлэх, хүмүүс болон эд зүйлс, байгальтай зөв харьцахад сургах санаа зорилгыг чамгүй агуулсан байдаг ажээ. Монголчуудын хүүхдээ хүмүүжүүлэхдээ мөрддөг байсан ёс заншлаас энд заримыг дурдлаа.
1. Зан төлөв, харилцаа
• Худал хэлдэггүй
• Хүмүүсийн хооронд хов зөөдөггүй
• Ахмад хүний дээд талд суудаггүй
• Аав, ахынхаа дэргэд завилж суудаггүй
• Хүний өмнүүр орж ярьдаггүй
• Зочны өмнүүр гүйдэггүй
• Хүний юмыг зөвшөөрөлгүй авдаггүй
• Хүний толгой, малгайд хүрдэггүй
• Хүн рүү хуруугаараа зангаж ярьдаггүй
• Ахмад настны мөрөн дээр гараа тавьддаггүй
2. Эмх цэгц
• Аяга, тавгаа өрж хонуулдаггүй (өрөнд орно)
• Цүнхний амыг онгорхой орхидоггүй (гарз гарна)
• Ороо засалгүй орхидоггүй (ажил бүтэхгүй)
• Авдрын тагийг онгорхой орхидоггүй (гарз гарна)
• Халбагаа аягандаа хийж тавьдаггүй (ажил үйл үл бүтнэ)
3. Хооллолт
• Цайгаа дутуу ууж үлдээдэггүй (амны хишгээ үлдээнэ)
• Зогсоогоор цай уудаггүй (ажил бүтдэггүй)
• Хэвтэж хоол иддэггүй (өвчин тусна)
• Буруу харж сууж хоол иддэггүй
• Цагаан будаа асгадаггүй (өрөнд орно)

Та бхэндээ ХҮII жарны "Баясгалан" хэмээх Усан луу жилийн мэндийг хүргэн мэндчилье ээ.

Аранзал хадгаа дээдлэн бариад
Аяга дүүрэн сүүгээ өргөөд
Санчиг буурал аав ээждээ
Сар шинээр хүндлэн золгоё оо
Манлай төрийнхөө сүлдэнд шүтээд
Монгол ёсоо өвлөн золгоё оо.

Монгол - Монголын тухай кинонууд

Эзэн хааны аяга

“Утгын чимэг-2012” наадамд шалгарсан шилдэг 15 өгүүллэгээс түүвэрлэн хүргэхээр шийдлээ. Энэ удаад зохиолч  Д.Дашмөнхийн  "Эзэн хааны аяга" өгүүллэгийг толилуулъя.

    Тэр сэрэв. Ам нь учиргүй цангаж, уруул ам нь шир болтлоо хатсан санагдана. Аргаж барзайсан хэлээрээ уруулаа шилэмдэхэд дэвтэх хүсэл нь улам аслаа. Мээмээ хөхөж байна гэж зүүдлээд сэржээ. Ээж нь өвөр дээрээ суулгачихсан хөхөө өгч, тэр ээжийнхээ ангир уургийг хэзээ ч байгаагүйгээрээ ховдоглон хөхөж, ах дүү нар нь тойроод зогсчихсон атаархангуй харж байна гэж зүүдэлжээ. Ээжийнхээ сүүг тийм амттай сайхан, ээж нь тийм уян зөөлөн байсныг ор тас мартсан байв. Тавин зургаан жил өнгөрсөн байна шүү дээ.

    Гадаа салхи үл мэдэг исгэрч хэн нэгэн хоолой засна. Харин гэрт халуу дүүгэж ангаж цангасан түүнийг улам хатааж байх шиг… Ялигүй хөдөлгөмөгц толгой нь янгинаж, тагларч хатсан хамар нармай нь улам хуурайшин ус ч болов олж балгах хүсэл төрүүлнэ. Тэр тооно өөд харснаа марал гудайж үүрийн гялаан тодорсныг үзээд «хатуу үүрэгтэй хөөрхийсийг сандаагаад яана» гэж бодоод тохой түшин өндийлөө. Толгой нь ангас хийж хуваагдаад буцаад нийлчих шиг болов. Тэр цангасандаа тэсэлгүй хий тамшаалав. Дусал ч шүлсгүй ам нь хатуу ширүүнээр үрэлдэн зунгааралдсан шингэн мэдрэхэд тэр уурсаж өндийн суулаа. Тулганы галын бүдэг гэрэлд эргэн тойрноо хараачлаад хатавчинд эрэгнэг дээр том тогоо тавиатайг үзэв.

Монгол дээл илүү дутуу эд ангигүй, нягт сайтар бодож боловсруулсан хийцтэй

Манай оронд нутагладаг хориод ястны дээл нь 400 орчим, гутал нь хориод, бүс нь арав орчим төрөл байдаг. Жишээ нь

Монголд амьдардаг халх, буриад, дарьганга, ойрд зэрэг олон ястны хувцас дотроо ялгарах бөгөөд эдгээрээс хүүхэд эрэгтэйчүүдийнх хоорондоо төстэй, харин эмэгтэйчүүдийнх нэлээд ялгаатай болно. Монгол дээл илүү дутуу эд ангигүй, нягт сайтар бодож боловсруулсан хийцтэй тул сайн үйлчин эсгэсний дараа өөдөс бараг үлддэггүй, эгэл атлаа нарийн эсгүүр хийцтэй аж.

80-90 см өргөнтэй нарийн энтэй торгоор дээл оёход хүний өндөр намаас хамааран 4-6 метр торго орно. Дугуй хээтэй торгоны хээг нийлүүлдэг тул арай илүү орно. Зуны улиралд дан дээл, давхар тэрлэг, хавар намарт хөвөнтэй дээл, хурган дотортой дээл өмсдөг. Өвөл үзүүрсэг буюу цувцаа өмсөнө. Монголын өвөл -20-40 хэм хүртэл хүйтэрдэг ба өвлийн ийм хүйтэнд алс хол явах, адуу манах, хээр хоноход үстэй дээл дээрээ дах давхарладаг.

Дахыг сэрх, аргаль, янгир, чоно, нохойн арьсаар үсийг гадагш харуулан хийдэг. Дахны энгэр зөрөхгүй, ар хормойдоо урт оноотой, морь унаж явахад тохирсон байдаг. Монгол гутал морь унаж, дөрөө жийн давхихад тохиромжтойгоор тооцоолон хийгдсэн тул суурь сайтай, маш бөх бат, хөлөнд түшигтэй тул орчин цагт хөдөөгийн малчид, үндэсний бөхийн өмсгөлд яг хуучин хэв шинжээрээ хадгалагдан үлдсэн. Монгол гутал дугуй улт, ээтэн, явуут ээтэн, гэж үндсэн гурван янз байна. Ул, түрий, зулаг, зуузай, хавчаар гэсэн үндсэн монгол гутлын эсгүүр бүтнэ.

Гутлын түрий, зулгийг үхэр адууны боловсруулсан булигаар ширээр эсгэн, төмөр буюу модон хэвээр дарж хээ угалз гаргана Монгол гутлын дотор даавуу ширмэл буюу эсгий ширмэл оймс өмсөнө. оймсны хараанд мөн хээ угалз тавина. Өвлийн дүн хүйтэнд гутлын гадуур дэгтий өмсдөг. Дэгтий оймс хэлбэртэй, эдэлгээ даах сайн чанарын ангийн арьсаар хийдэг. Монголд малгай, бүс тухайн хүний нийгмийн байр байдал заадаг гол үзүүлэлт байсан тул ихээхэн ач холбогдол өгч иржээ.

"Омгийн байгуулалттай байх үед шувууны өрөвлөг өдийг ахлагчийн малгайд хадан ялгадаг эртний монголын заншил отог жинсний эхийг тавьсан Монгол малгайн хэлбэр хөгжлийг ажвал эрт цагт пүмбэгэр өндөр оройтой байснаа гозгор нарийхан болж, намсан намссаар мээмэн оройт гэх маш нам оройтой болж эцэст нь лоовуузан дээр буужээ.

Одоо зуны болон чихтэй тоорцог, лоовууз юүдэн зэрэг үндэсний малгайг хэрэглэсээр байна. Европыхон малгайгаа тайлж хүндэтгэл үзүүлдэг бол монголчууд малгай, бүстэйгээ хүнтэй мэндэлж золгохыг хүндэтгэлд тооцно.
http://www.olloo.mn/modules.php?name=News&file=article&sid=1198350

Хүндэтгэлийн ёсолгоотой боллоо

Монгол түмэн зан заншил, хэвт ёс, эцэг өвгөдөөс өвлөгдөн ирсэн ёс ёсолгоогоо эрхэмлэн дээдэлж, үр хойчдоо өвлүүлэн үлдээж ирсэн дээдийн сайхан уламжлалтай. Монголыг монголоор нь авч үлдэх учиртай энэхүү зан заншилд ач холбогдол өгсөөр ирсэн нь гүн эртний агуулгатай юм. Үүний нэг хэлбэр нь ёс, ёсолгоо билээ. 

Тайландчууд залбирч байгаа мэт гараа хавсран ёсолдог. Гитлерийн үеэс үндсэрхэг үзэлтнүүд гараа өргөн ёсолдог нь өдгөө уламжлагдан ирлээ. Япончуудын тэргүүнээ газар шүргэн мэхийдэг ёс хүндэтгэлийн дээд хэлбэр нь. Үүнтэй адил монголчууд хүндэтгэлийн ёсолгоотой боллоо.  

Энэ талаар Ардын уран зохиолч Б.Лхагвасүрэн гуай: “Бид бүхэн баярласан, бахархсан, тухайлбал Төрийн дууллаа сонссоны дараа уухайлахдаа, хурайлахдаа гараа эгц дээшээ өргөж, нарны тэг дугуй мэт өргөж байвал их сайхан харагдана. Үүний хамгийн эртний болохын батлах баталгаа бол сурын уухай юм” хэмээн хэлжээ. 

Хүндэтгэлийн ёсолгоо нь сурын спортод сум байнд тусах үед хоёр алгаа дээш нь харуулан онооны уухайг уухайлж байгаатай ижил байна. Энэхүү ёсолгоог хийхэд хоёр гар дугуйрч, Монгол Улсын газрын зураг шиг харагддаг. Дээд тэнгэрээс адис авшиг, далдын их хүч хүртэж байгаа агуулга мөн агуулагдаж байна. Бид Энергийн төвд очоод хоёр алгаа дээш харуулан өргөж гэмээн дээд тэнгэрээс ирж байгаа хүч чадлыг хүртдэг билээ. 

Энэ хүндэтгэлийн ёсолгоог нээн гаргахад угсаатны зүй болон зан заншил судлалын олон жилийн хөдөлмөр шаардагдсан нь дамжиггүй юм.
http://www.facebook.com/mongol.yosolgoo

Монгол ардын дуу ХУЛСАН ТАШУУР

Хулсанаа ташуур нь байгаасай
Хуруундаа eлгeeд явах юмсан
Хууль цаазгvй ч болоосой доо хvv минь дээ хee
Хуучин нутаг яаруулаад очих юмсан даа яая даа хee

Яргай ташуур нь байгаасай
Янзы нь олоод барих юмсан
Ял цаазгvй ч болоосой доо хvv минь дээ хee
Яргайтын голдоо очих юмсан даа яая даа хee

Хулсанаа ташуур нь байгаасай
Хуруундаа eлгeeд явах юмсан
Хууль цаазгvй ч болоосой доо хvv минь дээ хee
Хуучин нутаг яаруулаад очих юмсан даа яая даа хee

Ухаарч амьдрах хорвоо
Бууж мордохдоо буурал аав минь
Инээж явдгийн учрыг олъё доо
Дуулж суухдаа буянтай ээжий минь
Уйлж байдгийн ухааныг танъя даа

Ухаарч амьдрах хорвоо гээд
Үр чамдаа хэлээд байгаа юм шүү дээ

Өглөө босохдоо тэнгэрийг ажиглаад
Дэлхийн араншинг таньдагийг мэддээ
Өөд нь урихдаа сэтгэлийн таниад
Сүүгээ өргөдгийн учрыг хэлье дээ

дахилт

Хөл хүндтэй бүсгүйн өмнүүр
Хөндлөн гардаггүйн үйлийг хэлье дээ
Настай хүний тохойг өргөөөд
Хүндлэн золгодгийн учрыг олъё доо

дахилт

Зүүдэн бороо

Халин халин нисээд ирсэн шувуу
Харзны усанд элгээ жиндээн ганганах юм
Харын хар нүдэн чамайгаа
Харж л суух минь хэзээ л юм бол доо

Нэмэн нэмэн дүүрэх шинийн саран
Нэг л зөөлөн дээшээ дэгдэн мандах юм
Сайны дээд энхрий чамайгаа
Санаж л явах минь заяа юм даа хө

Нойрон дунд зүсрэх зүүдэн бороо
Норсон дэр хацрыг минь хайран өнчрөөх юм
Тооныг нь элбэж өргөсөн гэртээ
Тормойж суух чинь хэзээ л юм бол доо

П. Тэмүүжин: Гадаадад тоглохдоо эх нутгийнхаа сүрлэг уул нуруудыг төсөөлдөг

Оны өмнөхөн Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн нэрэмжит шагналыг алдарт хуурч Пүрэвхүүгийн хүү морин хуурч, хөөмийч Тэмүүжин хүртсэн билээ. Тэрбээр 2007 ощ Ерөнхийлөгчийн ивээл дор зохиогдсон мэргэжлийн морин хуурчдын улсын уралдаан болон 2009 онд болсон алдарт хуурч Г.Жамъяны нэрэмжит олон улсын морин хуурчдын уралдааны тэргүүн байрын эзэн бөгөөд 2009 онд Солонгосын Чэжү аралд болсон дэлхийн урлагийн анхдугаар олимпиадын алтан медальт аж. Түүнийг “Сайн өдрийн зочин”-оор урилаа.
-Ерөнхийлөгчийн нэрэмжит шагнал хүртсэнээс хойш багагүй хугацаа өнгөрлөө. Нэр хүндтэй шагнал хүртсэнээр уран бүтээлийн олз омог ихтэй байна уу?

Дэлхийд хосгүй уртын дуу, дуучин хоёр

Хүн төрөлхтнийг дуу, хөгжим хэмээх гайхамшигт урлагаас нь ангид салгах аргагүй мөнхийн холбоотой гэдгийг монголчууд дэндүү сайн мэддэг, мэдэрдэг билээ. Улс, үндэстэн бүрийн дуу хуур нь өөр өөрийн өнгө, хөг аялгуу, тухайн ард түмний оршин байгаа газар нутаг, байгаль дэлхий, түүх соёл, ёс, зан заншлын илэрхийлэл нь болж байдаг. Хүмүүн төрөлхтөн, өөр үндэстэн, ястнууд дуу, хуур, хөгжмийн хөг аялгууны ид шидээр ямар ч хэл ярианы тусламжгүйгээр бие биенийхээ зүрх сэтгэлийг ойлгож мэдэрдэг нь үнэхээр гайхалтай.
Олон үндэсний бүтээсэн дуун гайхамшгуудаас Мон­гол ардын уртын дуу нь өөрийн өнгө, цар хүрээгээрээ онцгой гэдгийг дэл­хий дахинаараа хүлээн зөвшөөрч, улмаар дэлхийн биет бус соёлын өвд оруулж, түүнийг хамгаалан, судалж, түгээн дэлгэрүүлэхээр хүн төрөлхтөн сонирхон судлах болсон нь нэн таатай.

Цагаан сарын түүх.

Цагаан сар нь өвөг дээдсийн үеэс уламжилж ирсэн төрт ёсны хамгийн том баяр юм.
1206 онд Чингис хаан Их Монгол Улсыг байгуулаад, цагаан сарыг хаврын эхэн сард мал төллөж, идээ цагаа, өвс ногоо дэлгэрч байх үеэр тэмдэглэвэл зохилтой хэмээн зарлиг буулгажээ. Харин үүнээс өмнө энэхүү баярыг цагаан идээний баяр хэмээн нэрлэж, намрын улиралд тэмдэглэж байсан гэдэг. Арвандолдугаар зуунд Монголд бурханы шашин сонгодог хэлбэрээ олж, Өндөр гэгээн Занабазар анхдугаар Богдоор тодрох үеэс төрт ёсны энэхүү баярыг шашин номын ёсны баяртай хавсарган тэмдэглэх болсон байна. Хаврын эхэн сарын шинийн нэгнээс шинийн 15 хүртэлх өдрүүдийг бурхан багшийн эрхэт хувилгаан үзүүлсэн өдрүүд хэмээн нэрийддэг бөгөөд энэ өдрүүдэд ном хурах ёсыг Өндөр гэгээн Занабазар тогтоожээ.
Олон зууны турш цагаан сарыг тэмдэглэсээр ирсэн нь хүн төрөлхтөний түүхэнд Монгол хэмээх нэрийг бичүүлж байгаа гол хүчин зүйлийн нэг хэмээн үзэх нь ч бий. Энэ баярын гол утга нь ах дүү, төрөл саднаа мэдэлцэх, тэднийгээ хүндэтгэх зан үйлд оршдог. Тиймээс бие биедээ заавал зочилдог заншилтай. Битүүний орой хот айлаараа өндөр настныдаа цуглаж, идээ ундаа зооглон, тоглож нааддаг. Энэ өдөр ирэх жилдээ өрх гэрээ дүүрэн байлгахын үүднээс гадуур хоноглодоггүй. Шинийн нэгэн, хоёрны өдрийг хөтөл өдөр хэмээх учир алс хол явдаггүй байна. Цагаан сараар цээрлэх ёстой гурван зүйл байдаг нь уур, шунал, мунхаглал гурав бөгөөд эдгээр нүглийг тэвчиж, буян үйлдэх нь цагаан сарын хамгийн чухал зан үйл ажээ.

Энэхүү уриалгыг хэрэгжүүлцгээе.

Монгол Улсын иргэн танд Уриалга хүргэж байна. Уриалгыг цааш дамжуулна уу.

Манайхан хятад хүнийг үзэн яддаг гээд хаа тааралдсан газраа зодож нүдээд явдаг атлаа тэдний үйлдвэрлэсэн доромжлол ч гэмээр чанар муу зүйлсийг худалдан авч тэднийг тэжээсээр л байдаг...

Дэмжье.... Тараая.... Бусаддаа үзүүлье....

Цагаан сараар үндэсний үйлдвэрийн юу юугаар гар цайлгаж болох талаар хэлэлцэцгээе. Хятадын хортой хог болсон хүнс барааг жигшицгээе.

С.Дашдэндэв "Гурван айл" найраглал

Эрт цагийн эцэст Энэ цагийн эхэнд Эзэрхэг засгийн сvvлд Энэрэлт засгийн тvрvvнд Хангай нутгийн урдахнуур Халуун говийн хойхнуур Хань гурван айл Хаяа нийлэн сууваа. Баруун талд нь барьсан Баганат цагаан гэр бол Баахан малтай, бараа сvрээтэй Баян Данигайнх юмаа. Нєгєє талд нь барьсан Нєхєєстэй хар гэр бол Нойргvй явдаг, хоолгvй хонодог Номхон Гомбынх юмаа. Номхон Гомбын арын Нооронхой бор гэр бол Ноцож дайрдаг, ноолж дийлдэг Ноорхой Жамбынх юмаа. Харц Гомбо, Жамба хоёр Хачин ядуу улс Хатавчинд сууж Хар ажил хийдэг Хаан тєрийн харъяат билээ. Босгонд сууж Бор ажил хийдэг Богд эзний боол билээ Анх тvрvv цагаас Аз хийморь алга болохоор Амарч хэвтэх мэдэлгvй Ахиж дэвжих чадалгvй Ааштай ноёд баядын Адуу малд явж Ав гєрєєнд мордож Ажил vйлий нь бvтээсээр Амь зууж явлаа. <<Цаг цагаараа байдаггvй br> Цахилдаг хєхєєрєє байдаггvй>> Цас хайлаад хавар болоход Цаг хувираад хувьсгал болоход Автономит тєр мєхєж гэнэ.

С.Дашдэндэв-100 жил Яруу найргийн баяр

Нэрт зохиолч  С.Дашдэндэв 1966 онд  "Гурван айл" найраглал, "Улаан наран" романаараа Д.Нацагдоржийн нэрэмжит шагнал авсан бөгөөд эдгээр уран бүтээлүүд нь  20-р зууны шилдэг бүтээлээр шалгарсан билээ. Энэ онд С.Дашдэндэв агсны 100 насны ой тохиож байгаатай холбогдуулан түүний охин "Ирээдүй цогцолбор" сургуулийн монгол хэл-уран зохиолын ахмад багш  Д,Ганди "Ирээдүй цогцолбор" сургуулийн авьяаслаг хүүхэд багачуудын дунд "Уран жиргээ", "Хүрэл тулга" яруу найргийн баярыг амжилттай зохион явууллаа. Тэрээр аавынхаа тухай дурсамж номыг бичиж байгаа бөгөөд мөд удахгүй уншигч авхай та бүхний гар дээр ирэх болноо. Миний бие Д.Гандитай оюутан наснаасаа өдийг хүртэл 32 жил нөхөрлөж байгаа билээ. Миний ч амьдралын багагүй хугацаа энэ их зохиолчийн дэргэд өнгөрсөн билээ. Гэрт нь яваад очиход намуухан тайван инээмсэглэлээр угтан авдаг байсан их зохиолчийн дүр төрх одоо ч миний сэтгэлд байдаг аа. Түүний хийх дуртай шүүс нь завьж даган урсдаг байсан амттай шүүстэй буузны амт одоо ч сэтгэлээс минь гараагүй л байна. Ганц Гандитай ч биш түүний бүх хүүхдүүдтэй ижилдэн дасч хамаатнаас дутуугүй ахан дүүс болсон билээ. Ингээд Яруу найргийн баяраас хийсэн сурвалжлага гэрэл зургуудыг сонирхоно уу.

Өвөрхангай Хархориноор аялсан зургууд