БИ МОНГОЛООРОО ГОЁДОГ

БИ МОНГОЛООРОО ГОЁДОГ

Sunday, September 5, 2010

Монгол улсын тусгай хамгаалалттай газар нутаг


    Ìîíãîë÷óóä áèä ýðò äýýð ¿åýñ  õºõ òýíãýðèéã ýöýãòýéãýý, ãàçàð äýëõèéãýý ýõòýéãýý àäèëòãàí ç¿éðë¿¿ëæ, òýíãýðèéã íàð, ñàð, îä, ãàðèãèéí õàìò, ãàçðûí õºðñ, øîðîî, óóë, óñ, óðãàìàë, àìüòàíòàé íü íýãäìýë ãýæ óõààðàí îéëãîæ, òýð á¿õíèéã íèéëáýð öîãöîîð íü õ¿íäëýí ø¿òýí áèøèð÷, õàéðëàí õàìãààëæ èðñýí óëàìæëàëòàé.

       
    Äýëõèéä  àíõíû äàðõàí öààçàò ãàçàð 1861 îíä Àôðèê òèâä áèé áîëñîí ò¿¿õòýé ÷ ò¿¿íýýñ ºìíº, ãàçàð äýëõèéãýý õàéðëàí õàìãààëæ èðñýí óëàìæëàëäàà òóëãóóðëàí  1778 îíä  Áîãä  óóëûã àëáàí ¸ñîîð äàðõàëæ, 1809 îíîîñ ýõëýí Áîãäõàí óóëûí àìóóäûã  òóñãàéëàí õàìãààëàõ öàãäààòàé áîëãîæ,  äýâñãýð íóòàãò íü îðîõ çºâøººðëèéã Áîãä õààí ººðºº ãàðäàí îëãîäîã äýã æóðàì òîãòîîæ áàéñàí áàéíà. Óëìààð 1818 îíä Îòãîíòýíãýð Áîãä Î÷èðâààíü, Áóëãàí óóëûã àëáàí ¸ñîîð äàðõëàãäñàí ãàçàð áîëãîí çàðëàæ áàéæýý. 1911 îíä Áîãä õààíò Ìîíãîë Óëñûã òóíõàãëàñíû äàðàà Áîãä óóëûã  “Áîãäõàí Õàéðõàí óóë” ãýæ íýðëýí, óóëûã õàìãààëàõ  çàõèðãààã  áàéãóóëæ  áàéñàí  áàéíà.
        
     ¯¿íýýñ õîéø 1950-èàä îíû ¿åýñ ãàçàð íóòãèéã òóñãàé õàìãààëàëòàä àâàõ àæëûã äýñ äàðààòàé õèéæ èðæýý. Òóõàéëáàë 1957 îíä  Áàòõààí, Íàãàëõàí, 1965 îíä Óðàíòîãîî, Òóëãà-Æàëàâ÷, Áóëãàí óóë, ¨ëûí àì, Ëõà÷èíâàíäàä óóë çýðýã ãàçðóóäûã äàðõàí öààçòàé áîëãîæ, 1975 îíä  ãîâèéí áàéãàëü, õîâîð àìüòäûã õàìãààëàõ  çîðèëãîîð  Ãîâèéí èõ äàðõàí ãàçàð, 1977 îíä Õºõ ñýðõèéí íóðóóã òóñ òóñ äàðõàëæýý.
        
     Ãàçàð íóòãèéã òóñãàé õàìãààëàëòàä àâñíààð òóõàéí ãàçàð îðíû áàéãàëèéí óíàãàí òºðõ, øèì ìàíäëûí òýíöâýðò áàéäëûã õàíãàõ, ýêîëîãèéí àìèí ÷óõàë ¿éë ÿâäëûã äýìæèæ  áàéãàëèéí á¿ñ á¿ñë¿¿ðèéí èæ á¿ðäëèéã òºëººëñºí  õîâîð, õîâîðäñîí àìüòàí, óðãàìëûã áîëîí ò¿¿õ, ñî¸ëûí äóðñãàëò ç¿éëñèéã õàäãàëàí õàìãààëàõ ºíäºð à÷ õîëáîãäîëòîé.
       
    ÓÈÕ-ààñ 1998 îíä áàòàëñàí “ Òóñãàé õàìãààëàëòòàé ãàçàð íóòãèéí ¿íäýñíèé õºòºëáºð” íü òºðººñ òóñãàé õàìãààëàëòòàé ãàçàð íóòãèéí  /ÒÕÃÍ/  òàëààð 20 æèëèéí õóãàöààíä áàðèìòëàõ áîäëîãûí ¿íäñýí ÷èãëýë, õýðýãæ¿¿ëýõ àðãà çàìûã òîäîðõîéëñîí áàðèìò áè÷èã áîëñîí áºãººä 1998 îíîîñ ýõëýí 3 ¿å øàòòàéãààð õýðýãæ¿¿ëýí àæèëëàæ áàéíà. Òóñ õºòºëáºðèéã õýðýãæ¿¿ëýõ ¿éë àæèëëàãààíû òºëºâëºãººíèé äàãóó îäîîãèéí áàéäëààð óëñûí õýìæýýíä 19 àéìãèéí 150-èàä íóòãèéí ãàçàð íóòãèéã õàìàðñàí  21.5 îð÷èì ñàÿ ãà òàëáàé á¿õèé  60 ãàçðûã óëñûí òóñãàé õàìãààëàëòàä àâààä áàéãàà íü óëñûí íèéò íóòàã äýâñãýðèéí 13.8 õóâèéã ýçýëæ áàéíà. Òýäãýýðýýñ 12 íü  áóþó 50.0 õóâü íü äàðõàí öààçàò, 19 íü áóþó 40.7 õóâü íü áàéãàëèéí öîãöîëáîð, 9.1 õóâü íü áóþó 18 íü áàéãàëèéí íººö, 0.2 õóâü íü áóþó 7 íü äóðñãàëò ãàçðûí àíãèëàëä õàìðàãäæýý.
    Ò¿¿í÷èëýí “Ãàçàð íóòãèéã îðîí íóòãèéí òóñãàé õàìãààëàëòàä àâàõ òóõàé” æóðìûã áîëîâñðóóëàí àæèëëàñíààð 2000-2006 îíóóäàä 3.5 ñàÿ ãàðóé  ãà òàëáàé á¿õèé 560 ãàðóé ãàçðûã îðîí íóòãèéí õàìãààëàëòàä àâñíààð òóñãàé õàìãààëàëòàä àâñàí ãàçàð íóòãèéí õýìæýý ìàíàé óëñûí íèéò íóòàã äýâñãýðèéí 16 õóâü áóþó 25.0 îð÷èì ñàÿ ãà-ä õ¿ðýýä áàéíà.
    Îëîí óëñûí “ Õ¿í áà øèì ìàíäàë” õºòºëáºðººñ  áîëîâñðóóëñàí øèì ìàíäëûí íººö ãàçðûí ñ¿ëæýýã ºðãºòãºõ, õºãæ¿¿ëýõ, áýõæ¿¿ëýõ çîðèëãî á¿õèé  áàðèìò áè÷èã áîëîõ “Ñåâèëèéí ñòðàòåãè” –èéí õ¿ðýýíä Ìîíãîë çºâõºí ººðèéí îðíû òºäèéã¿é á¿ñ íóòãèéí áîëîí äýëõèéí øèì ìàíäëûí ýêîëîãèéí òýíöâýðèéã õàäãàëàí õàìãààëàõàä îíöãîé à÷ õîëáîãäîë á¿õèé ãàçðóóäûã Äýëõèéí áàéãàëü, ñî¸ëûí ºâ áîëîí Øèì ìàíäëûí íººö- ãàçðûí ñ¿ëæýýíä õàìðóóëàõ ¿íäýñëýëèéã áîëîâñðóóëàí õîëáîãäîõ ãàçðóóäàä ñàíàë áîëãîõ çýðýã àðãà õýìæýýã øàò äàðààëàëòàéãààð àâ÷ õýðýãæ¿¿ëñýíýýð ºíººäðèéí áàéäëààð Èõ ãîâèéí äàðõàí öààçàò ãàçàð 1990 îíä,  äàðõàí öààçàò Áîãäõàí óóë 1996 îíä, Óâñ íóóðûí àé ñàâûí äàðõàí öààçàò ãàçàð 1997 îíä,  Õóñòàéí íóðóóíû áàéãàëèéí öîãöîëáîðò ãàçàð 2004 îíä, Äîðíîä Ìîíãîëûí äàðõàí öààçàò ãàçàð 2006 îíä Îëîí óëñûí øèì ìàíäëûí íººö ãàçðûí ñ¿ëæýýíä õàìðàãäàæ, äýëõèéí ñî¸ëûí áîëîí áàéãàëèéí ºâèéí æàãñààëòàä Óâñ íóóðûí àé ñàâûí äàðõàí öààçàò ãàçàð 2003 îíä, Îðõîíû õºíäèé  2005 îíä á¿ðòãýãäýýä áàéíà.
 ÓËÑÛÍ ÒÓÑÃÀÉ ÕÀÌÃÀÀËÀËÒÒÀÉ ÃÀÇÀÐ
/2006 îíû 11-ð ñàðûí 30-íä øèíý÷ëýãäñýí áàéäëààð/
¹

ÓÒÕÃ-ûí íýð

Òàëáàé /ãà/
Îí
Óëñûí òóñãàé õàìãààëàëòàä àâñàí øèéäâýð
       À.Äàðõàí öààçòàé ãàçàð      10,494,283ãà (48.75%)
      1
Ãîâèéí èõ/À,Á/
5.311.730
1975
ÀÈÕÒ-èéí 84-ð çàðëèã, ÓÈÕ-ûí 26-ð òîãòîîë
2
Õºõ ñýðõèéí íóðóó
65.920
1977
ÀÈÕÒ-èéí 76-ð çàðëèã, ÓÈÕ-ûí 26-ð òîãòîîë
3
Áîãäõàí óóë*
41.651
1957/1978
ÀÈÕÒ-èéí 31-ð çàðëèã, ÓÈÕ-ûí 26-ð òîãòîîë
4
Õàñàãò õàéðõàí
27.448
1965
ÀÈÕÒ-èéí 17-ð çàðëèã
5
Õàí õýíòèé
1.227.074
1992
ÓÁÕ-ûí 11-ð òîãòîîë
6
ͺìðºã
311.205
1992
ÓÁÕ-ûí 11-ð òîãòîîë
7
Äîðíîä Ìîíãîë
570.374
1992
ÓÁÕ-ûí 11-ð òîãòîîë
8
Ìîíãîë äàãóóð
103.016
1992
ÓÁÕ-ûí 11-ð òîãòîîë
9
Îòãîíòýíãýð óóë*
95.510
1992
ÓÁÕ-ûí 11-ð òîãòîîë
10
Óâñ íóóðûí àé ñàâ
712.545
1993.1995
ÓÈÕ-ûí 83, 26-ð òîãòîîëóóä
11
Ãîâèéí áàãà/À,Á/
1.839.176
1996
ÓÈÕ-ûí 43-ð òîãòîîëîîð
12
Õîðüäîë Ñàðüäàã
188.634
1997
ÓÈÕ-ûí 47-ð òîãòîîëîîð
       Á. Áàéãàëèéí öîãöîëáîðò ãàçàð 8,931,222ãà (41.49%)
1
Õºâñãºë
838.070
1992
ÓÁÕ-ûí 11-ð òîãòîîë
2
Õîðãî-Òýðõèéí öàãààí íóóð*
77.267
1965/1995
ÀÈÕÒ-èéí 17-ð çàðëèãààð ÄÖÃ áîëãîæ ÓÈÕ-ûí 26-ð òîãòîîë
3
Ãîâü ãóðâàí ñàéõàí
2.694.307
1993/2000
ÓÈÕ-ûí 83-ð òîãòîîëîîðÁÖÃ,2000 îíä ºðãºòãºâ
4
Ãîðõè-Òýðýëæ*
293.168
1993
ÓÈÕ-ûí 83-ð òîãòîîë
5
Àëòàé òàâàí áîãä
636.161
1996
ÓÈÕ-ûí 43-ð òîãòîîë
6
Õàíãàéí íóðóó
888.455
1996
ÓÈÕ-ûí 43-ð òîãòîîë
7
Õàð óñ íóóð
850.272
1997
ÓÈÕ-ûí 47-ð òîãòîîë
8
Íî¸í õàíãàé
59.088
1998
ÓÈÕ-ûí 28-ð òîãòîîë
9
Õóñòàéí íóðóó*
50.620
1993/1998
ÓÈÕ-ûí 83-ð òîãòîîëîîð ÁÍÃ, ÓÈÕ-ûí 115-ð òîãòîîë
10
Öàìáàãàðàâ
111.462
2000
ÓÈÕ-ûí 19-ð òîãòîîë
11
Ñèéëõýìèéí íóðóó
142.778
2000
ÓÈÕ-ûí 19-ð òîãòîîë
12
Õàí õºõèé-Õÿðãàñ íóóð
555.924
2000
ÓÈÕ-ûí 19-ð òîãòîîë
13
Òàðâàãàòàéí íóðóó
545.609
2000
ÓÈÕ-ûí 19-ð òîãòîîë
14
Îíîí-Áàëæ
402.100
2000
ÓÈÕ-ûí 19-ð òîãòîîë
15
Òóæèéí íàðñ*
80.691
2002
ÓÈÕ-ûí 39-ð òîãòîîë
16
Óëààí òàéãà
108.000
2003
ÓÈÕ-ûí 30-ð òîãòîîë
17
Ìÿíãàí óãàëçàò
60.000
2002
ÓÈÕ-ûí 39-ð òîãòîîë
18
Õºãíº òàðíà
84.390
2003
ÓÈÕ-ûí 30-ð òîãòîîë
19
Äàðüãàíãà
62.860
1993/2004
ÓÈÕ-ûí 83-ð òîãòîîëîîð Ãàíãà íóóðûí ÄÃ, ÓÈÕ-ûí 22-ð òîãòîîë
20
̺íõõàéðõàí óóë
300.000
2006
ÓÈÕ-ûí 26-ð òîãòîîë
21
Îðõîíû õºíäèé*
90.000
2006
ÓÈÕ-ûí 26-ð òîãòîîë
      Â.Áàéãàëèéí íººö ãàçàð 2,002,228 ãà (9,3%)
1
Íàãàëõààí óóë
3.076
1957/1995
ÀÈÕÒ-èéí 31-ð çàðëèãààð ÄÖÃ, ÓÈÕ-ûí 26-ð òîãòîîë
2
Áàòõààí óóë
21.850
1957/1995
ÀÈÕÒ-èéí 31-ð çàðëèãààð ÄÖÃ, ÓÈÕ-ûí 26-ð òîãòîîë
3
Ëõà÷èâàíäàä óóë
58.800
1964/1995
ÀÈÕÒ-èéí 17-ð çàðëèãààð ÄÖÃ, ÓÈÕ-ûí 26-ð òîãòîîë
4
Áóëãàí ãîë
7.657
1965/1995
ÀÈÕÒ-èéí 17-ð çàðëèãààð ÄÖÃ, ÓÈÕ-ûí 25-ð òîãòîîë
5
Óãòàì
46.160
1993
ÓÈÕ-ûí 83-ð òîãòîîë
6
Øàðãà ìàíõàí
390.071
1993
ÓÈÕ-ûí 83-ð òîãòîîë
7
Çàãèéí óñ
273.606
1996
ÓÈÕ-ûí 43-ð òîãòîîë
8
Àëàã õàéðõàí
36.400
1996
ÓÈÕ-ûí 43-ð òîãòîîë
9
Áóðõàí áóóäàé
52.110
1996
ÓÈÕ-ûí 43-ð òîãòîîë
10
Ýðãýëèéí çîî
60.910
1996
ÓÈÕ-ûí 43-ð òîãòîîë
11
Èõ íàðò
43.740
1996
ÓÈÕ-ûí 43-ð òîãòîîë
12
Òîñîí õóëñòàé
469.928
1998
ÓÈÕ-ûí 28-ð òîãòîîë
13
Õàð ÿìààò
50.594
1998
ÓÈÕ-ûí 28-ð òîãòîîë
14
ßõü íóóð
251.388
1998
ÓÈÕ-ûí 28-ð òîãòîîë
15
Äýâýëèéí àðàë
10.338
2000
ÓÈÕ-ûí 28-ð òîãòîîë
16
Õàíæàðãàëàíò
60.000
2003
ÓÈÕ-ûí 30-ð òîãòîîë
17
Íàìíàí óóë
29.600
2003
ÓÈÕ-ûí 30-ð òîãòîîë
18
Èõ ãàçðûí ÷óëóó
35.000
2003
ÓÈÕ-ûí 30-ð òîãòîîë
19
Òýñèéí ãîë îð÷ìûí ãàçàð íóòàã
101.000
2006
ÓÈÕ-ûí 26-ð òîãòîîë
      Ã.Äóðñãàëò ãàçàð          97,645 ãà (0.45%)
1
Áóëãàí óóë*
1.840
1965/1995
ÀÈÕÒ-èéí 17-ð çàðëèãààð ÄÖÃ, ÓÈÕ-ûí 26-ð òîãòîîë
2
Óðàí òîãîî-Òóëãà óóë
5.800
1965/1995
ÀÈÕÒ-èéí 17-ð çàðëèãààð ÄÖÃ, ÓÈÕ-ûí 26-ð òîãòîîë
3
Ýýæ õàéðõàí
22.475
1992/1995
ÓÁÕ-ûí 11-ð òîãòîîëîîð ÓÈÕ-ûí 26-ð òîãòîîë
4
Õ¿éñèéí íàéìàí íóóð
11.500
1992/1995
ÓÁÕ-ûí 11-ð òîãòîîëîîð ÓÈÕ-ûí 26-ð òîãòîîë
5
Ñ¿éõýíò óóë
4.830
1996
ÓÈÕ-ûí 43-ð òîãòîîë
6
Øèëèéí áîãä
17.200
2004
ÓÈÕ-ûí 22-ð òîãòîîë
7
Õºðãèéí õºíäèé
6.000
2004
ÓÈÕ-ûí 22-ð òîãòîîë
8
Äàÿíäýýðõèéí àãóé
28.000
2006
ÓÈÕ-ûí 26-ð òîãòîîë
      ÓÒÕÃÍ-èéí íèéò ä¿í       21,525,378 ãà (100%)
-          Ìîíãîë óëñûí íèéò ãàçàð íóòàãò õàðüöóóëñàí õóâü /13.76 %/
-          Ìîíãîë óëñûí íèéò  íóòàã äýâñãýð 156.411.600 ãà
Àøèãëàñàí íîì õýâëýë:
1. Áàéãàëü îð÷èí àìüäðàë / øèíæëýõ óõààí òàíèí ìýäýõ¿éí ñýòã¿¿ë/ ¹ 3
2.     Ýêîëîãèéí ñóäàëãààíû òºâ ÒÁÁ-èéí ñóäàëãààíû ìàòåðèàë

2 comments:

  1. ih heregtei medeelel bnaa. Gehdee neg aldaa bnaa. Yagad Gorkhi - Terelj darhan tsaaztai bolchvoo? Ene talaar tailbar hiij chadhuu?

    ReplyDelete
  2. oo balain bi aldtsan bnaa uuchlaarai. ta nar zov medeelel oruulsan bna. bi buruu harchihjee.

    ReplyDelete