Монголын хаадын төр ёсонд улсын эзэн хааныг нас барсны дараа шинэ хааныг томилж амжаагүй байхад юмуу эсвэл, ширээ залгах ёстой хүүхэд нь бага балчир бол хааны хатан төрийг түшин авч хатан хаан болдог ёс бүр өвөг монголчуудын үеэс их сурвалжтай ажээ.
Тийм хатан хааныг Иш хатан гэж өргөмжилж ирсэн байна. Тухайлбал, Монголын угсааны Тоба улсын хаан Тоба Итогийн/ МЭ316-321/ хатан Вей-Ин МЭ 321 оноос төр түшиж Иш хатнаар өргөмжлөгдөж байв. Эсгий туургат, овог аймгийын гол цөм болсон онон хэрлэнгийн монголчуудын зохилогч Добун мэргэний үхсэний дараа Алун-гоа хатан төрийг тэргүүлж байлаа.
Түүнчлэн Есүхэй баатарын таалал төгссөний хойно монголын хаадын хатдыг эрт үеэс уламжилсан төр ёсны зан үйл болох Иш хатны тангаргийг санаж Өүлэн эх хэрхэн зүтгэснийг Монголын нуц товчоонл тодорхой тэмдэглэжээ. Чингис хааны гуравдугаар охин Алаха бэхи ганц Онгууд улсыг төдийгүй говийн өмнөх монгол аймгуудыг захирч байсан учир "Төр захирах гүнж" гэж алдаршсан байна.
Их монголын хоёрдугаар хаан Өгэдэйг тэнгэрт халихад / Дөргөнэ ч гэдэг Туракина ч гэдэг/ 1242-1246 он хүртэл Монголын төрийг барьсан юм. Өгэдэйн ахмад хүү Гүюг дөчин насандаа хаан залгамжилсан боловч гурван жилийн дараа таалал төгссөн билээ. Тэгэхэд 1249-1251 оны хооронд Монголын хаант төрийг түүний их хатан Огул Каймиш барив.
Мандуул хааныг таалал төгссөнөөс хойш 3 жилийн дараа Баянмөнх жоногийн хүү Батмөнхийг долоон настайд нь хаан ширээнд залсан боловч Монголын олон аймгуудыг нэгтгэн 1470-1485 он хүртэлх хугацаанд даян хааны өрлаг эх- хатан ханаар өргөмжлөгдсөн Мандухай төрийг түшсэн Иш хатан байв. Түүний Монгол улсынхаа төлөө хэрхэн зүтгэснийг мэдэхгүй хүн байхгүй бизээ. Одоо дахин Иш хатан хэзээ тодрох бол. Үүнийг Мөнх тэнгэр л мэдэх буйзаа.
Тийм хатан хааныг Иш хатан гэж өргөмжилж ирсэн байна. Тухайлбал, Монголын угсааны Тоба улсын хаан Тоба Итогийн/ МЭ316-321/ хатан Вей-Ин МЭ 321 оноос төр түшиж Иш хатнаар өргөмжлөгдөж байв. Эсгий туургат, овог аймгийын гол цөм болсон онон хэрлэнгийн монголчуудын зохилогч Добун мэргэний үхсэний дараа Алун-гоа хатан төрийг тэргүүлж байлаа.
Түүнчлэн Есүхэй баатарын таалал төгссөний хойно монголын хаадын хатдыг эрт үеэс уламжилсан төр ёсны зан үйл болох Иш хатны тангаргийг санаж Өүлэн эх хэрхэн зүтгэснийг Монголын нуц товчоонл тодорхой тэмдэглэжээ. Чингис хааны гуравдугаар охин Алаха бэхи ганц Онгууд улсыг төдийгүй говийн өмнөх монгол аймгуудыг захирч байсан учир "Төр захирах гүнж" гэж алдаршсан байна.
Их монголын хоёрдугаар хаан Өгэдэйг тэнгэрт халихад / Дөргөнэ ч гэдэг Туракина ч гэдэг/ 1242-1246 он хүртэл Монголын төрийг барьсан юм. Өгэдэйн ахмад хүү Гүюг дөчин насандаа хаан залгамжилсан боловч гурван жилийн дараа таалал төгссөн билээ. Тэгэхэд 1249-1251 оны хооронд Монголын хаант төрийг түүний их хатан Огул Каймиш барив.
Мандуул хааныг таалал төгссөнөөс хойш 3 жилийн дараа Баянмөнх жоногийн хүү Батмөнхийг долоон настайд нь хаан ширээнд залсан боловч Монголын олон аймгуудыг нэгтгэн 1470-1485 он хүртэлх хугацаанд даян хааны өрлаг эх- хатан ханаар өргөмжлөгдсөн Мандухай төрийг түшсэн Иш хатан байв. Түүний Монгол улсынхаа төлөө хэрхэн зүтгэснийг мэдэхгүй хүн байхгүй бизээ. Одоо дахин Иш хатан хэзээ тодрох бол. Үүнийг Мөнх тэнгэр л мэдэх буйзаа.
No comments:
Post a Comment